Aangemaakt door
Astrid Cornelis (KHK)
Definitie
Levensbeschouwing is een visie op het leven: wat het leven betekent, wat de waarde ervan is en hoe het geleefd moet worden.
Een term die erop lijkt is filosofie, alhoewel filosofie vooral een gerichte levensbeschouwelijke activiteit op rationele grondslag is. Levensbeschouwingen echter kunnen ook een minder rationele basis hebben. Zo is het mogelijk dat de aanhangers ervan zich beroepen op een al dan niet voor iedereen toegankelijke openbaring van buitenaf (religie en/of esoterie), op een 'innerlijke stem' (eigen geweten of gevoel of ook esoterie) of op culturele tradities. 'Ideologie' en 'wereldbeeld' zijn termen die overlappen of vaak geassocieerd worden met het begrip levensbeschouwing.
In het onderwijs in Nederland wordt de term 'bijzonder' gebruikt om scholen van een zekere levensbeschouwelijke richting te onderscheiden van openbare scholen, die door de overheid worden onderhouden en geacht worden geen bepaalde levensbeschouwelijke stroming boven een andere te stellen. Levensbeschouwing wordt ook als vak onderwezen aan diverse onderwijsinstituten.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Levensbeschouwing (d.d. 11/05/2012)
Illustratie
In de levensbeschouwelijke en religieuze groei van mensen zijn rituelen en symboliek zeer belangrijk.
De Busser A. (2011). Psychosociale ontwikkeling deel 2: het morgenritueel met contactspel en andere rituelen in de kleuterklas. Onuitgegeven cursus voor 1 BAKO. KHK: Vorselaar.
Bij het woord levensbeschouwing denken veel mensen meteen aan kerk en godsdienst. Toch is levens-beschouwing veel meer dan dit. In dit deel willen we dieper ingaan hoe breed én hoe ‘gewoon’ levensbeschouwing eigenlijk is. Kijk bijvoorbeeld naar de onderstaande afbeelding.
Het ene moment zie je een jonge vrouw en de andere keer een oude vrouw (heks). Soms hoef je maar met je ogen te knipperen om het ander beeld te zien, soms moet je veel moeite doen. Bij het bekijken van deze tekening merk je duidelijk dat je niet zomaar ziet wat er te zien is: we interpreteren het beeld dat onze ogen binnenkomt. Op eenzelfde manier zien – maar evengoed voelen, ruiken, proeven, horen,… – wij de wereld rondom ons. Wij spelen zelf een belangrijke rol in het ervaren van de wereld. Wij zien de wereld en het leven nooit zoals het an sich (op/in zichzelf) is. De werkelijk rond ons is ongrijpbaar, we kunnen ze enkel interpreteren.
Wat we zien en ervaren, is dus steeds gekleurd door hoe wij zelf zijn, kijken en voelen. Deze, vaak onbewuste, manier van zien er ervaren is eigenlijk je meest fundamentele levensbeschouwing.
Het leven ‘beschouwen’ , overdenken, bepaalde aspecten en ervaringen waarderen en interpreteren hangt nauw samen met je levensverhaal en persoonsvorming en je spiritualiteit.
Levensbeschouwing fungeert als legitimatie van onze identiteit, het zegt iets over wie je bent. Van levensbeschouwing naar zingeving, van zijn naar zin. Levensbeschouwing is de blauwdruk of het concept voor de inrichting van je leven, een levensontwerp. Die abstractie maakt het expliciteren moeilijk. Levensbeschouwing is ook niet zomaar te vatten, omdat het wel jou persoonlijke identiteit, jouw zijn is, maar tegelijk bepaald is door cultuur, omgeving, opvoeding, gebeurtenissen… kortom, door dingen die je zelf niet in de hand hebt, ook al zou je dat soms heel graag willen.
De begrippen levensbeschouwing en zingeving zijn nauw verbonden. Levensbeschouwingen kunnen omschreven worden als zingevingssystemen maar een levensbeschouwing is nog geen godsdienst.
Op de eerste plaats merk je dat we levensbeschouwing niet onmiddellijk moeten opvatten als een zelfstandig naamwoord, maar als een werkwoord: ‘het leven beschouwen’. Levensbeschouwing is een activiteit, een proces waarvan visies op het leven het product zijn. Maar ook het omgekeerde is het geval: bij de wijze waarop je zelf naar het leven kijkt, kan je je laten leiden door bepaalde levensvisies (kapitalisme, christendom, boeddhisme, socialisme, new age, wikka, etc.).
Zonder dat we dit in de gaten hebben, gebeurt dit ook! Daarmee zijn we bij een tweede belangrijk aspect van levensbeschouwing gekomen: levensbeschouwing blijft altijd voor een stuk onbewust, verborgen en impliciet in wat wij doen of zeggen. Onze bewuste levensbeschouwing is het topje van de ijsberg, het meeste ervan blijft verbogen onder de woelige wateroppervlakte van alledag. Bewust stilstaan bij zinvragen brengt die onbewuste aspecten van levensbeschouwing onder het daglicht. Levensbeschouwelijke antwoorden reflecterend ontdekken zijn voor alles voorlopig en niet voor altijd, definitief of vast. Levensbeschouwing is bewust aandacht besteden aan de zin van dingen en gebeurtenissen met gevoel, verstand en verbeelding. Je persoonlijke levensbeschouwing is hier het voorlopige resultaat van – je levensbeschouwing is de betekenis die het leven voor je heeft.
In de volgende definitie werken we dit meer genuanceerd uit. Om de activiteit van levensbeschouwing (het werkwoord) te verduidelijken kan je je best richten op het resultaat van dit werk: dé levensbeschouwing van een mens of een groep mensen.
Levensbeschouwing is het geheel aan impliciete en expliciete overtuigingen en opvatting en beelden aangaande de mens en de wereld waardoor alledaagse verschijnselen worden verklaard en betekenis krijgen. Daardoor krijgt het leven structuur en wordt een basis gelegd voor de samenleving.
Onderscheid tussen zingeving en levensbeschouwing:
- Zingeving is veel meer dan levensbeschouwing persoonlijk gebonden . Waar levensbeschouwing het “waarom” van ons handelen verklaart, is zingeving meer geënt op het “waartoe”, wat is je uiteindelijke doel of waar gaat het nu om.
- Waar levensbeschouwing leidt tot een zekere structuur en ordening van ons leven, kunnen vragen rond de zin van het bestaan leiden tot een gevoel van richtingloosheid, on-zin en waan-zin. Mensen kunnen zich wanhopig afvragen “wat is de zin hiervan?”. Zingevingvragen en zingevingantwoorden vormen de boodschap van iemands levensverhaal.
De Schepper J. (2007). Levensbeschouwing ontwikkelen: didactiek voor godsdienst/levensbeschouwing in het primair onderwijs. Hilversum: Kwintessens.
Verwante begrippen
Links
Website over godsdienstonderwijs van de KULeuven: http://www.kuleuven.be/thomas/page/